Nhiều người nghĩ cây đu đủ chỉ có quả mới ăn được, nhưng ở một số vùng quê, lá đu đủ lại là nguyên liệu chính trong nhiều món ăn dân dã, từng gắn với những bữa cơm của người dân nghèo. Từ những ngọn non, lá non hái ngoài vườn, người dân khéo léo biến chúng thành món ăn vừa ngon vừa lạ miệng.
Lá đu đủ có hình chân vịt, chia làm nhiều thùy sâu, màu xanh đậm, bề mặt sần và có nhựa trắng. Lá non thường mềm, có vị đắng nhẹ, trong khi lá già có vị đắng gắt và mùi hăng. Dù đắng, nhưng chính vị này lại tạo nên nét đặc trưng không lẫn vào đâu được. Người dân thường chọn lá non hoặc ngọn đu đủ tầm 20–30 cm, khi đó lá còn mềm và đắng vừa phải, dễ chế biến hơn.
Khi hái, nên chọn lá còn tươi, màu xanh sáng, không bị giập hay úa vàng. Lá đu đủ đực thường được ưa chuộng hơn lá của cây đu đủ cái vì ít đắng và có mùi thơm nhẹ. Trước khi nấu, người ta thường trụng lá qua nước sôi hoặc bóp với muối, nước vo gạo để giảm vị đắng, giúp món ăn hài hòa hơn.
Từ lá đu đủ có thể luộc chấm mắm tỏi, xào tỏi, xào thịt, xào với lòng heo hoặc tôm khô. Ở một số nơi, lá đu đủ non còn dùng để nấu canh với cá rô, cá lóc hoặc làm lá ghém để nướng cá...
"Lá dùng để xào nấu thường là lá non ở phần ngọn, có màu xanh nhạt, tươi mới nhưng không quá mềm, cầm chắc tay, ngọn còn tiết nhựa, đó là dấu hiệu của lá vừa hái, ngon và ít đắng. Lá đu đủ sau khi cắt nhỏ chừng 3 cm sẽ được rửa sạch, luộc nhừ rồi xả lại nước cho bớt đắng trước khi đem chế biến. Thành phẩm cho ra món ăn có vị đắng nhẹ, bùi bùi và hậu ngọt đặc trưng. Ngày trước mẹ mình hay hái lá đu đủ xào tỏi hoặc nấu canh cá lóc. Bây giờ những món này được đưa vào nhà hàng để đãi khách, nhiều người ăn thử rồi tấm tắc khen", chị Hạnh (ở Phú Thọ) chia sẻ.
Không chỉ được dùng làm món ăn dân dã, lá đu đủ còn được tận dụng để chế biến thành những thức uống tốt cho sức khỏe. Theo đó, lá đu đủ có thể làm trà uống hằng ngày hoặc ép nước để uống.
Trên thị trường, lá và ngọn non của cây đu đủ được rao bán với giá khoảng 40.000 đồng/kg. Nhiều người thành phố tò mò mua về để thử hương vị độc đáo của loại lá dân dã này.
Những tác dụng của lá đu đủ với sức khỏe
Tăng cường hệ miễn dịch
Lá đu đủ chứa hàm lượng cao vitamin C – chất chống oxy hóa mạnh giúp tăng sức đề kháng, bảo vệ cơ thể trước sự tấn công của vi khuẩn và virus. Bên cạnh đó, các hợp chất tự nhiên như flavonoid và alkaloid trong lá đu đủ còn có khả năng kháng viêm, kháng khuẩn, giúp ngăn ngừa và hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm trùng.
Hỗ trợ điều trị sốt xuất huyết
Một trong những công dụng nổi bật của lá đu đủ là giúp tăng lượng tiểu cầu trong máu, nhờ đó giảm nguy cơ chảy máu và hạn chế biến chứng nguy hiểm ở bệnh nhân sốt xuất huyết. Một số nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ lá đu đủ có thể thúc đẩy quá trình phục hồi tiểu cầu một cách an toàn và tự nhiên.
Cải thiện hệ tiêu hóa
Trong lá đu đủ có chứa enzyme papain – loại enzyme giúp phân giải protein, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn và giảm tình trạng đầy hơi, khó tiêu. Đồng thời, lượng chất xơ dồi dào trong lá cũng giúp kích thích nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
Ổn định đường huyết
Một số nghiên cứu thực nghiệm cho thấy chiết xuất từ lá đu đủ có thể làm giảm lượng đường trong máu và tăng khả năng hấp thụ insulin. Nhờ đó, lá đu đủ được xem là nguồn hỗ trợ tự nhiên giúp kiểm soát đường huyết, đặc biệt hữu ích cho người mắc tiểu đường hoặc có nguy cơ cao với bệnh này.
Bảo vệ tim mạch
Nhờ chứa các chất chống oxy hóa như lycopene và vitamin C, lá đu đủ có tác dụng bảo vệ tế bào tim khỏi tổn thương do gốc tự do. Ngoài ra, các hoạt chất trong lá còn giúp giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL), góp phần giảm nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch.
Hỗ trợ phòng ngừa ung thư
Một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy các hoạt chất sinh học trong lá đu đủ có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Tuy nhiên, những kết quả này vẫn cần được nghiên cứu thêm trên người để khẳng định hiệu quả và độ an toàn khi sử dụng lâu dài.
Giảm viêm, giảm đau
Lá đu đủ – đặc biệt là lá tươi hoặc các chế phẩm chiết xuất – có đặc tính chống viêm tự nhiên nhờ chứa papain, flavonoid và vitamin E. Chúng giúp làm dịu các tình trạng viêm như sưng khớp, đau cơ, phát ban da hoặc viêm da nhẹ, mang lại cảm giác dễ chịu và hỗ trợ phục hồi mô tổn thương.
Một số lưu ý khi sử dụng lá đu đủ
- Không nên dùng lá quá già: Lá già có nhiều nhựa và vị đắng gắt, dễ gây kích ứng dạ dày, buồn nôn hoặc khó tiêu. Nên chọn lá non, còn tươi và không bị úa vàng.
- Phải chế biến kỹ trước khi ăn: Lá đu đủ chứa nhiều nhựa latex, có thể gây đắng hoặc khó tiêu nếu không sơ chế đúng cách. Cần luộc qua nước sôi, rửa lại bằng nước sạch hoặc nước vo gạo để loại bỏ phần nhựa và giảm vị đắng.
- Không dùng quá nhiều: Dù có tác dụng giải độc, hỗ trợ tiêu hóa, nhưng nếu uống nước ép hoặc trà lá đu đủ với liều lượng lớn, có thể gây đau bụng, hạ huyết áp hoặc buồn nôn.
- Cần sử dụng lá đu đủ đúng cách và tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào.