Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất của cơ thể và có liên quan tới hơn 500 chức năng khác nhau bao gồm tiêu hóa, trao đổi chất, tích trữ các chất dinh dưỡng và loại bỏ độc tố.
Cẩn thận với men gan tăng
TS.BS Đinh Quý Lan, Chủ tịch hội Gan mật VN cho biết, gan là bộ phận có khối lượng rất lớn trong cơ thể, có ba chức năng chính là tiết ra dịch mật giúp tiêu hóa thức ăn, thanh lọc độc tố cho máu đi nuôi cơ thể, dự trữ glucose để tạo năng lượng khi cần thiết. Chức năng chính của gan là thanh thải độc nên nó rất dễ bị nhiễm độc. Nếu nhiễm độc, dấu hiệu cảnh báo đầu tiên là tăng men gan.
Men gan là những enzym xúc tác cho các phản ứng sinh hóa bên trong tế bào gan. Khi tế bào gan bị hủy hoại và vỡ ra, các men sẽ được phóng thích ra ngoài máu làm tăng men gan. Khi men gan cao có nghĩa tế bào gan đang bị tổn thương và hủy hoại. Theo các chuyên gia, các bệnh nhân có men gan cao thường gặp nhất ở nước ta là do viêm gan. Việt Nam là quốc gia có tỉ lệ mắc viêm gan virus khá cao, kế đến là viêm gan do uống nhiều rượu bia, nếu uống nhiều > 60g cồn/ngày và thường xuyên thì độc chất của rượu không được hóa giải sẽ gây tác hại cho gan. Một nguyên nhân khác khiến gan bị hủy hoại là do lối sống và điều kiện dinh dưỡng có nhiều thay đổi. Có rất nhiều bệnh nhân có men gan cao là do dư mỡ trong gan, ngoài ra do lạm dụng các loại thuốc kháng sinh, giảm đau, hạ sốt, còn lại là các nguyên nhân khác như suy tim, thiếu máu vùng gan, các bệnh rối loạn về chuyển hóa các chất trong cơ thể.
Khi cơ thể mệt mỏi, kiệt sức ngoài các nguyên nhân bệnh khác còn là dấu hiệu lá gan không khỏe. Dấu hiệu dễ nhận biết như nước tiểu sẫm màu hơn, vàng da, ngứa da, nóng trong người cần đi khám ngay. Những người có nguy cơ gan bị tổn thường như nhiễm viêm gan virus, nhiễm HIV, béo phì, uống bia rượu… khiến tế bào gan bị hủy hoại hàng ngày. Để nâng cao chức năng gan cần loại bỏ các độc chất gây hại cho gan kết hợp dùng các loại dược thiện tốt cho gan.
Món ăn bổ gan
Lương y Minh Phúc, nguyên Phó chủ tịch Hội Đông y Vũng Tàu cho biết, từ lâu nhân dân đã biết sử dụng artiso giúp mát gan. Artiso vị ngọt hơi đắng, tính mát, công năng mát gan, lợi mật, lọc máu, lợi tiểu. Người ta dùng bông artiso tươi phối hợp với thịt vịt, hoặc thịt ngan trắng, gan heo hầm ăn, sắc nước uống. Người viêm gan, men gan tăng, chứng gan yếu nên dùng.
Mùa hè này có rất nhiều mướp đắng, đây là loại quả có tính hàn, không độc. Ăn mướp đắng giúp dưỡng huyết, mát gan, giải nhiệt. Để dễ ăn, có thể dùng thịt lợn, tiết lợn, nấm mèo băm nhỏ, nêm gia vị vừa ăn nhồi vào quả mướp đắng đã bỏ ruột, nấu canh ăn tuần vài lần. Đây là món ăn tốt cho người gan yếu, nóng gan, không dùng cho người đang tiêu chảy, tỳ vị hư hàn.
Nước rau má cũng rất tốt cho gan. Rau má có vị đắng, tính hàn, không độc, công năng thanh nhiệt dưỡng âm, mát gan, giải độc, lợi tiểu. Có thể dùng phối hợp với gan lợn, tiết lợn, cá quả, cá rô, nêm gia vị vừa đủ nấu canh ăn. Món ăn này thích hợp với người viêm gan, gan yếu, da khô sần, xuất huyết dưới da.
Một món ăn khác khá dễ ăn là củ cải, cà rốt, nấm hương, ngưu bàng mỗi vị 50g hầm canh ăn hoặc phối hợp củ cải thịt vịt, dạ dày lợn, gia vị vừa đủ hầm ăn. Củ cải có vị ngọt, tính bình, không độc, thích hợp với người bụng đầy, chậm tiêu, ho đàm, gan tì yếu.
Đối với người gan yếu, chân tay phù, bụng báng dùng đậu đỏ phối hợp với cá chép, ba ba, gia vị vừa đủ om ăn. Đậu đỏ có vị chua, tính bình, không độc giúp thông tiểu, trừ bụng báng, tiêu sưng đau. Người gan yếu, hay rối loạn tiêu hóa dùng khoai tây nấu với thịt ngan, thịt vịt, gan lợn, dạ dày lợn, gia vị vừa đủ hầm ăn. Khoai tây có vị ngọt, tính bình, không độc, công năng hòa vị, kiện tỳ, ích khí, thích hợp với người can tỳ hư hay rối lọan tiêu hóa. Ngoài ra có thể dùng thêm canh cải xoong giúp mát gan, lợi mật, thông tiểu tiện.
Theo lương y Minh Phúc, những người gan yếu nên ăn gạo lứt, ngô, khoai tươi, ngũ cốc nguyên hạt, thịt cá, rau củ quả có màu xanh đậm, vàng đậm, đỏ đậm; kiêng thức ăn nướng, chiên xào, nhiều dầu mỡ; thịt cá phơi khô, muối mặn để lâu; rượu, bia, cà phê, chất kích thích; thức ăn, nước uống đóng hộp vì dễ làm men gan tăng.