Cây lá é vốn là loài mọc ven bờ rào, bờ suối. Nhưng vài năm gần đây, loài cây này lại trở thành đặc sản trong ẩm thực, được người dân đưa về trồng, mang lại giá trị kinh tế cao. Chỉ sau khoảng 2 tháng trồng, lá é đã có thể thu hoạch liên tục.
Cây lá é là dạng cây thân thảo, cao khoảng 50-100 cm tùy giống. Thân màu lục nhạt và phủ lớp lông mỏng. Lá mọc đối, phiến lá hình bầu dục dài 5–6 cm, rộng 2–3 cm, đầu nhọn, mép khía răng cưa. Cả hai mặt lá đều có lông, nhiều hơn ở mặt dưới. Khi vò nhẹ, lá tỏa ra mùi thơm dễ chịu, gần giống sả nhờ hàm lượng tinh dầu cao.
Hoa của cây mọc thành xim ở ngọn, gồm nhiều hoa nhỏ màu trắng xếp thành vòng tròn. Nhị hoa vươn dài khỏi ống tràng, tạo vẻ mềm mại đặc trưng cho loài cây thân thảo này.
Lá é có nguồn gốc từ Tây Á nhưng hiện đã được trồng rộng rãi ở các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới ấm. Loài cây này có biên độ sinh thái rộng, chịu được nhiệt độ từ 5–30°C và cần ít nhất 5 giờ chiếu sáng mỗi ngày. Nhờ dễ trồng, ít sâu bệnh và chóng cho thu hoạch, cây lá é phù hợp với nhiều điều kiện canh tác khác nhau.
Ở Việt Nam, có ít nhất hai giống lá é được trồng, trong đó phổ biến nhất là é trắng (Ocimum basilicum var. pilosum). Cây phân nhánh mạnh ngay từ gốc, tạo thành bụi, cho thu hái nhiều lần trong năm.
Lá é được trồng nhiều ở các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên như Đắk Lắk, Lâm Đồng - nơi đất đai màu mỡ, khí hậu mát ẩm rất thích hợp cho loại cây gia vị này phát triển.
Người dân địa phương sử dụng lá é như một loại rau gia vị: ăn sống kèm món nướng, cuốn, hoặc dùng để nấu lẩu, xào thịt, hấp gà, chiên cơm… Lá é cho mùi thơm nhẹ, vị chua thanh đặc trưng khiến món ăn trở nên hấp dẫn và lạ miệng.
Lẩu gà lá é, lẩu cá kèo lá é, hay các món ếch xào lá é, gà hấp lá é được các nhà hàng tại Hà Nội và TP.HCM đưa vào thực đơn để đãi khách. Trên chợ mạng hay tại các chợ dân sinh ở Hà Nội, lá é được bán theo cân, mỗi cân có giá khoảng 90.000 đồng/kg. Có người còn bán combo cả nồi lẩu từ nước lẩu, gà, rau lá é, ớt xiêm, khách về chỉ việc bật bếp lên để ăn thôi.
Lá é là loài ưa sáng, ưa ẩm, có khả năng sinh trưởng và phát triển mạnh vào mùa mưa. Những cây được trồng ở miền Bắc thì ra hoa vào cuối mùa hè hoặc rải rác trong mùa thu, những câu tròng ở miền Nam thì ra hoa quả khi thời tiết vào đầu màu khô. Hạt phát tán xung quanh gốc cây mẹ, cây tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt, có thể nhân giống bằng phương pháp giâm cành.
Theo người dân địa phương, rau lá é là loại cây cực kỳ dễ trồng, sức sống mạnh mẽ vì vốn dĩ chúng từng mọc hoang ở các bờ rào, bãi đất trống. Chỉ cần đất tơi xốp, thoát nước tốt và giữ được độ ẩm vừa phải, cây lá é sẽ phát triển nhanh, cho lá xanh mướt quanh năm.
Người trồng chỉ cần làm đất kỹ, trộn thêm phân chuồng hoai hoặc phân hữu cơ để tăng độ phì. Sau khi lên luống, tiến hành gieo hạt hoặc giâm cành – cả hai cách đều cho tỷ lệ sống cao. Trong quá trình chăm sóc, chỉ cần tưới nước đều đặn mỗi ngày 1–2 lần tùy thời tiết. Nhờ đặc tính sinh trưởng khỏe, lá é hầu như không bị sâu bệnh, cũng ít phải sử dụng phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật, vì vậy rau rất sạch và an toàn khi thu hoạch.
Một số hộ trồng chia sẻ rằng lá é “dễ tính” đến mức chỉ cần tưới nước đầy đủ là cây tự vươn tán, đâm chồi liên tục. Người trồng không tốn nhiều công chăm sóc mà vẫn thu được lượng rau ổn định để bán cho thị trường. Chỉ sau khoảng 2 tháng, cây bắt đầu cho thu hoạch đợt đầu và sau đó có thể hái liên tục theo từng lứa.
Đặc tính dễ trồng, ít rủi ro và nhu cầu ngày càng cao từ các quán ăn, nhà hàng khiến nhiều hộ nông dân lựa chọn lá é để phát triển thành mô hình kinh tế nhỏ ngay trong vườn nhà, vừa nhanh thu hồi vốn vừa cho hiệu quả đáng kể.
Lưu ý, khi cây còn nhỏ, nên dùng bình phun sương để tưới, tránh rau bị dập lá. Bón phân hữu cơ bổ sung dinh dưỡng cho cây é trắng khoảng 2 lần/tháng. Lá é thu hoạch được thương lái thu mua tận nơi hoặc các nhà hàng, quán ăn đặc sản đặt mua từ trước.
Nhiều người còn trồng lá é ở ban công, sân vườn để tiện sử dụng. Với phương pháp giâm cành, sau khi mua lá é về ăn, bạn có thể tận dụng những cành già để giâm cành vào đất. Đặt chậu ở nơi thoáng mát, tránh ánh sáng mặt trời và tưới nước thường xuyên để giữ ẩm cho đất. Sau khoảng 5 ngày, cành giâm sẽ bén rễ.