Cứu sống bé gái 9 tuổi hôn mê sâu do đái tháo đường type 1

Nhiễm toan ceton, phù não

Ngày 2/8, bé được người nhà đưa đến Bệnh viện Đa khoa Hùng Vương cấp cứu trong tình trạng la hét, kích thích, thở nhanh và dần hôn mê, kết quả xét nghiệm toan chuyển hoá nặng ph <6,8, hạ kali, đường huyết tĩnh mạch 26,57mmol/l (người bình thường 4,1 – 6,38). Kết quả CT sọ não có hình ảnh phù não lan toả.

Bé nhanh chóng được đặt nội khí quản, thở máy và chẩn đoán nhiễm toan ceton nặng do đái tháo đường type I. Sau 24h điều trị tích cực tình trạng sức khoẻ của bé dần ổn định, được cai máy thở và tỉnh táo hơn.

Bé tiếp tục được các bác sĩ tại khoa Nhi theo dõi sát với chế độ dinh dưỡng phù hợp và mục tiêu sẽ đưa các chỉ số về giới hạn bình thường thì bé có thể xuất viện.

Nhiễm toan ceton là biến chứng nặng của đái tháo đường type 1. Các triệu chứng chuyển hóa điển hình là “4 nhiều” bao gồm: tiểu nhiều, khát nhiều, ăn nhiều và sụt cân.

Thở nhanh, lơ mơ về hôn mê là các triệu chứng của sự mất bù nghiêm trọng hơn. Nếu không được điều trị kịp thời, trẻ toan ceton có thể hôn mê và tử vong.

ThS.BSCKII. Tạ Thùy Linh, Phụ trách khoa Dinh dưỡng lâm sàng và tiết chế, bệnh viện Nội tiết TƯ cho biết, Đái tháo đường (tiểu đường) type 1 xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp ở trẻ em, thanh thiếu niên và người trẻ tuổi. Đây là một bệnh lý tự miễn, có nghĩa là hệ miễn dịch của chính cơ thể người bệnh tấn công và phá hủy một phần hoặc toàn bộ các tế bào sản xuất insulin của tuyến tụy.

Nguyên nhân thường liên quan đến các yếu tố di truyền và tác động của môi trường sống. Do đái tháo đường type 1 là bệnh tự miễn cho nên có thể phối hợp với các bệnh lý tự miễn khác như viêm tuyến giáp Hashimoto hoặc suy tuyến thượng thận nguyên phát (bệnh Addison).

Đái tháo đường type 1 thường khởi phát bệnh với các triệu chứng khá rầm rộ trong thời gian ngắn. Người bệnh có các triệu chứng khát nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều, gầy sút cân nhanh chóng trong thời gian 2-6 tuần trước khi nhập viện.

Một số trường hợp nặng hơn có thể dẫn đến tình trạng hôn mê do nhiễm toan Ceton hoặc tăng áp lực thẩm thấu máu. Trong giai đoạn này người bệnh có thể có các biểu hiện khác như đau bụng thượng vị; nôn, buồn nôn dẫn đến có thể chẩn đoán nhầm với các bệnh lý khác.

Theo ghi nhận tại khoa Dinh dưỡng lâm sàng và tiết chế, Bệnh viện Nội tiết Trung ương cho thấy tình trạng người bệnh được chẩn đoán đái tháo đường type 1 nhập viện điều trị khá thường xuyên, chủ yếu là những bệnh nhân trẻ tuổi, nhiều trường hợp chưa thành niên.

Đa số các trường hợp này đều đã được phát hiện và điều trị tại địa phương; tuy nhiên do chưa hiểu đúng về bệnh, thiếu kiến thức trong quá trình điều trị và sử dụng thuốc nên nhiều trường hợp không đạt mục tiêu điều trị dẫn tới nhiều biến chứng có thể gặp phải ở những người bệnh này chỉ sau vài năm.

Cứu sống bé gái 9 tuổi hôn mê sâu do đái tháo đường type 1 - Ảnh cắt từ video BV

Kết hợp thuốc và dinh dưỡng đúng để điều trị

Theo BS Linh đối với bệnh nhân đái tháo đường típ 1, điều trị insulin đặc biệt quan trọng, nếu sử dụng thiếu insulin hoặc ngừng điều trị insulin đột ngột hoặc kèm theo các yếu tố nguy cơ khác như nhiễm trùng, chấn thương, stress, nhồi máu cơ tim… sẽ thúc đẩy nhiễm toan ceton do đái tháo đường.

Đây là một biến chứng nặng thường xảy ra ở bệnh nhân đái tháo đường type 1 và có thể để lại các di chứng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Nhiều biến chứng mạn tính khác của đái tháo đường type 1 cũng có thể xảy ra như các biến chứng mạch máu nhỏ như biến chứng thận dẫn đến suy thận, biến chứng võng mạc dẫn đến mù lòa; các biến chứng mạch máu lớn có thể gặp như nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, bệnh động mạch chi dưới; gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, giảm chất lượng cuộc sống và giảm thời gian sống của bệnh nhân.

Bệnh nhân đái tháo đường type 1 cũng dễ bị hạ đường huyết do sử dụng insulin không phù hợp. Phác đồ sử dụng và liều lượng insulin được các bác sỹ tính toán sao cho phù hợp với đặc điểm bệnh lý của từng bệnh nhân cũng như chế độ ăn và tập luyện. Tuy nhiên, một số bệnh nhân ăn quá ít tinh bột hoặc hoạt động thể chất quá mức có thể gây hạ đường huyết.

Trong điều trị đái tháo đường type 1, chế độ dinh dưỡng hợp lý có vai trò đặc biệt quan trọng. Bệnh nhân đái tháo đường type 1 cần có một chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng cũng như lựa chọn những loại thực phẩm phù hợp ít gây tăng đường huyết và có lợi ích đến các biến chứng của bệnh.

Cứu sống bé gái 9 tuổi hôn mê sâu do đái tháo đường type 1 - Ảnh cắt từ video BV

Trường hợp bệnh nhân đái tháo đường type 1 ăn quá nhiều hoặc ăn quá ít đều ảnh hưởng xấu đến kết quả điều trị bệnh. Tuy nhiên, bệnh nhân thường không đủ các kiến thức để tự xây dựng một chế độ ăn hợp lý. Vì vậy, để có một chế độ ăn phù hợp, bệnh nhân đái tháo đường típ 1 cần được thăm khám và tư vấn dinh dưỡng bởi các chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng.

Việc chia nhỏ các bữa ăn có thể không phù hợp với bệnh nhân đái tháo đường type 1 khi khó sử dụng thêm mũi tiêm insulin vào các bữa phụ để kiểm soát đường huyết. Vì vậy, các bữa phụ cần được chuyên gia dinh dưỡng chỉ định trong một số trường hợp đặc biệt. Ăn vặt trong ngày cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến việc bệnh nhân đái tháo đường type 1 không kiểm soát được đường huyết.

Tinh bột là thành phần có vai trò quan trọng nhất trong chế độ ăn của người bệnh đái tháo đường type 1 do ảnh hưởng trực tiếp đến đường huyết của người bệnh. Các thực phẩm chứa nhiều tinh bột bao gồm cơm, bún, phở, bánh mì, ngô, khoai, sắn, bánh kẹo, trái cây, nước ngọt…).

Việc sử dụng quá nhiều các thực phẩm chứa tinh bột là nguyên nhân gây tăng đường huyết thường gặp nhất ở người bệnh đái tháo đường type 1. Vì vậy, bệnh nhân cần ăn số lượng tinh bột vừa phải và dựa theo nguyên tắc thay thế lượng tinh bột tương đương; tức là nếu ăn thêm các thực phẩm chứa tinh bột như bún, phở, ngô, khoai, sắn thì cần giảm lượng cơm tương ứng.

Việc lựa chọn các loại thực phẩm ít gây tăng đường huyết cũng cần được chú trọng. Trong đó, cần hạn chế các loại thực phẩm gây tăng đường huyết nhanh như bánh mỳ trắng, bánh bông lan, xôi nếp, nước ngọt, bánh kẹo ngọt. Nhiều loại trái cây mọng nước như nhãn, vải, nho cũng gây tăng đường huyết nhanh cho nên không nên lạm dụng.

Bệnh nhân đái tháo đường type 1 nên lựa chọn những loại ngũ cốc nguyên hạt và những thực phẩm ít gây tăng đường huyết như gạo lứt, bánh mỳ đen, ngũ cốc nguyên cám; những lại trái cây ít gây tăng đường huyết như thanh long, dưa chuột, ổi, táo ta…

Bên cạnh đó việc sử dụng đủ rau xanh (tối thiểu 400-500g) mỗi ngày sẽ giúp cho việc hấp thu đường vào trong máu ổn định hơn và hạn chế gây tăng đường huyết.

Các thành phần chứa nhiều chất đạm và chất béo như thịt, cá, trứng, dầu thực vật rất ít ảnh hưởng đến đường huyết. Các thực phẩm này cần được sử dụng đầy đủ và đa dạng nhằm tránh tình trạng thiếu dinh dưỡng ở người bệnh đái tháo đường.

Tuy nhiên, những thực phẩm chứa nhiều cholesterol như thịt mỡ, da và nội tạng động vật có thể làm tăng nguy cơ xơ vữa mạch máu và dẫn đến nhiều bệnh lý tim mạch ở người bệnh đái tháo đường type 1 nên cần hạn chế. Các thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều muối có thể dẫn đến suy thận và tăng huyết áp ở người bệnh đái tháo đường.

Người bệnh đái tháo đường type 1 cũng được khuyến cáo nên tăng cường hoạt động thể chất, lựa chọn các bài tập phù hợp và tập luyện tối thiểu 30 phút mỗi ngày và tối thiểu 5 ngày mỗi tuần nhằm kiểm soát đường huyết tốt hơn cũng như có vai trò trong dự phòng các biến chứng của đái tháo đường.