Mùa hè, thời tiết nóng bức cơ thể dễ mất nước qua đường mồ hôi để thải nhiệt. Mặt khác, thử và nhiệt dễ tích lại trong cơ thể làm phát sinh các chứng bệnh như mụn nhọt, rôm sảy, lở ngứa, say nắng, say nóng, viêm đường tiết niệu, trĩ hạ... Trong khi đó, công năng hấp thu và bài tiết của đường tiêu hóa lại rất dễ bị suy giảm do chúng ta uống nhiều nước và dễ lạm dụng đồ sống lạnh. Bởi vậy, việc lựa chọn, chế biến những đồ ăn thức uống vừa dễ ăn, dễ tiêu, cung cấp đủ nước và các chất dinh dưỡng lại vừa có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, thải độc, tiêu viêm là hết sức cần thiết.
Trong dinh dưỡng học cổ truyền, có một loại đồ ăn đáp ứng đầy đủ các yêu cầu trên, đó là cháo thanh nhiệt giải thử với thành phần cơ bản là gạo nấu với dưa hấu.
Theo dược học cổ truyền, dưa hấu vị ngọt, tính lạnh, có công dụng thanh nhiệt giải thử, trừ phiền chỉ khát, lợi tiểu tiện, được mệnh danh là “thiên nhiên bạch hổ thang”, nghĩa là có tác dụng tương tự như cổ phương Bạch hổ thang, một bài thuốc thanh nhiệt tả hoả điển hình trong dược học cổ truyền.
Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy, dưa hấu chứa 96,6% nước, nhiều loại đường như galactose, fructose, glucose, các vitamin như A, C, B, PP, các nguyên tố vi lượng như Ca, P, Fe. Kinh nghiệm dân gian coi dưa hấu là một trong những loại hoa quả trọng yếu dùng để giải nhiệt trong mùa hè. Vì vậy, dùng dưa hấu kết hợp một vài loại thuốc có tác dụng rất tốt để thanh nhiệt giải thử, trừ phiền chỉ khát, giải rượu và hạ huyết áp.
Dưa hấu nấu đường phèn: Dưa hấu 1kg, cát cánh 25g, đường phèn 100g, gạo tẻ 100g. Dưa hấu bỏ hạt, thái miếng nhỏ, cát cánh cắt thành miếng nhỏ như hạt gạo, gạo tẻ đãi sạch, ngâm nước cho trương lên. Tất cả cho vào nồi ninh nhừ thành cháo, chia ăn vài lần trong ngay. Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, giải khát trừ phiền, lợi tiểu, dùng làm đồ giải khát, chữa chứng phát sốt, phiền muộn, bức bối, tiểu tiện vàng, lở ngứa, rôm sẩy…do thời tiết quá nóng bức.
Dưa hấu nấu gạo tấm: Dưa hấu, gạo tấm 0,5kg (nếu không có gạo tấm có thể thay bằng gạo tẻ giã nhỏ), mứt quất 20g, đường phèn 100g. Dưa hấu bỏ vỏ và hạt, thái miếng; mứt quất thái vụn; gạo tấm đãi sạch cho vào nồi ninh nhừ, tiếp cho bỏ dưa hấu và mứt quất vào đun thêm cho chín, chế thêm đường phèn chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: Mứt quất vị ngọt, tính bình, có công dụng tiêu đàm vận thực; gạo tấm vị ngọt, tính ấm có công dụng kiện tỳ ích vị; Dưa hấu vị ngọt tính, lạnh, có công dụng thanh nhiệt, giải thử, trừ phiền chỉ khát, lợi tiểu tiện. Các vị thuốc phối hợp chặt chẽ tạo nên công dụng thanh nhiệt giải thử độc đáo của bài cháo thuốc.
Ngoài ra, mỗi ngày có thể ăn mỗi ngày 1kg dưa hấu hoặc ép nước uống. Vỏ dưa hấu nên thái vụn, phơi khô, dùng để hãm uống thay trà hằng ngày có công dụng thanh nhiệt, giải thử, trừ phiền, chỉ khát, lợi tiểu tiện, rất thích hợp để giải nhiệt do nắng nóng và có tác dụng tốt với người bị sỏi mật, viêm túi mật.
BS Khánh Hiển (Bệnh viện TƯ quân đội 108)