Cây mướp gai hay còn gọi là rau móp gai, là loại cây hoang dã quen thuộc với người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long. Cây thường mọc tự nhiên ở những bãi bồi ven sông, khu vườn rậm rạp hay các vùng đất ẩm thấp. Ít ai biết rằng loại cây từng gắn với hình ảnh của đói nghèo này nay đã lên đời, trở thành đặc sản được ưa chuộng và xuất hiện trong thực đơn của nhiều nhà hàng.
Anh Ngọc (ở Cà Mau) kể: "Ngày trước làm gì có cá thịt như bây giờ, người dân cứ ra đồng hái mướp gai, tước bỏ lớp gai rồi luộc lên chấm mắm ruốc, nước mắm hay muối chua để dành ăn. Rau mọc hoang nhiều lắm, chẳng ai mang ra chợ bán vì chỉ cần thích là có thể đi hái được ngay".
Hiện nay, mướp gai được làm thành các món ăn đa dạng: ăn sống, bóp gỏi, luộc chấm nước mắm, xào với tỏi, nấu canh chua nhúng lẩu, hoặc làm dưa chua...
Trong số đó, mướp gai muối chua được ưa chuộng hơn cả. Cách làm cũng khá đơn giản: đọt non được tước bỏ gai, cắt đoạn nhỏ, rửa sạch rồi cho vào bình nước muối loãng, nén chặt và ủ khoảng 2 - 3 ngày. Khi đủ độ chua, mướp gai trở nên giòn, thơm và rất dễ ăn. Trên chợ mạng, loại dưa mướp gai này đang được bán với giá 50.000 - 80.000 đồng mỗi hũ nặng khoảng 1-1,3kg. Dưa mướp gai có thể dùng để xào tỏi, xào thịt bò, bóp gỏi gà - tôm, nấu canh chua…, nếu bảo quản lạnh thì có thể ăn trong vòng 2 tuần.
Nhận thấy giá trị kinh tế của loại rau hoang dại này, vài năm gần đây nhiều gia đình đã tận dụng kênh mương trong vườn để trồng mướp gai lấy đọt bán. Những hộ trồng trên diện tích mặt nước khoảng 1.000m² có thể thu hoạch 150kg mỗi tuần, mang lại thu nhập trung bình khoảng 15 triệu đồng mỗi tháng nếu bán rau tươi.
Việc trồng mướp gai cũng không quá cầu kỳ, người dân chỉ cần cắm cây con xuống đất ẩm, cây tự phát triển mà không cần chăm sóc đặc biệt. Sau khoảng một năm, có thể bắt đầu thu hoạch. Tuy nhiên, điều khó khăn nhất lại nằm ở công đoạn hái rau. Lá và thân mướp gai có rất nhiều gai nhọn sắc nên người hái luôn phải mặc đồ dài tay, mang găng, che chắn kỹ để không bị trầy xước. Khi thu hoạch, người hái phải đi dọc từng luống, tìm và cắt đúng phần đọt non.
Những tác dụng của rau mướp gai
Cải thiện tiêu hóa
Nhờ hàm lượng chất xơ phong phú, mướp gai hoạt động như một “chiếc chổi” tự nhiên giúp làm sạch đường ruột, hỗ trợ nhuận tràng và thúc đẩy tiêu hóa, đặc biệt hữu ích cho người hay bị táo bón. Không chỉ vậy, các hoạt chất chống viêm trong mướp gai còn giúp xoa dịu niêm mạc dạ dày, giảm đau và mang lại cảm giác dễ chịu hơn cho hệ tiêu hóa, rất phù hợp cho những ai hay gặp vấn đề về dạ dày.
Tăng cường hệ miễn dịch
Mướp gai giàu chất chống oxy hóa, giúp trung hòa các gốc tự do – nguyên nhân gây tổn thương tế bào và dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm như ung thư, tim mạch hay lão hóa sớm. Bổ sung mướp gai vào bữa ăn hằng ngày giống như tiếp thêm một “lá chắn tự nhiên” cho cơ thể, giúp nâng cao sức đề kháng và giảm nguy cơ mắc các bệnh phổ biến từ môi trường.
Hỗ trợ ổn định đường huyết
Một số nghiên cứu cho thấy mướp gai chứa các hợp chất có khả năng giúp kiểm soát đường huyết. Điều này đặc biệt có lợi cho người mắc tiểu đường hoặc có nguy cơ cao, giúp duy trì mức đường trong máu ổn định và hạn chế các biến chứng nguy hiểm.
Bảo vệ và tăng cường chức năng gan
Các hoạt chất sinh học như flavonoid, saponin và glycoside trong mướp gai có tác dụng chống viêm, giảm tổn thương gan do virus viêm gan B, C gây ra. Đồng thời, mướp gai còn hỗ trợ gan hoạt động hiệu quả hơn trong việc đào thải độc tố, rất hữu ích với những người thường xuyên tiếp xúc rượu bia, thuốc lá hay môi trường ô nhiễm. Việc sử dụng mướp gai đều đặn cũng góp phần làm chậm tiến trình xơ hóa gan – một nguy cơ dẫn đến suy gan hoặc ung thư gan.
Chống viêm, làm đẹp da
Nhờ đặc tính chống viêm mạnh, mướp gai giúp giảm các triệu chứng đau nhức, viêm khớp, hỗ trợ tăng độ linh hoạt cho các khớp. Bên cạnh đó, lượng vitamin và chất chống oxy hóa dồi dào trong mướp gai còn giúp ức chế melanin – sắc tố gây nám, tàn nhang. Dùng mướp gai thường xuyên hoặc sản phẩm chiết xuất từ mướp gai có thể giúp da sáng hơn, đều màu và mịn màng hơn.
Bài thuốc từ cây mướp gai theo Lương y Hữu Nam chia sẻ trên báo SKĐS:
Chữa lở ngứa ngoài da: Dùng toàn cây mướp gai hoặc phần thân rễ nấu nước tắm mỗi ngày. Cách này giúp làm dịu da và giảm ngứa rất hiệu quả.
Hỗ trợ điều trị viêm gan, xơ gan: Lấy 30g thân rễ mướp gai khô (tươi khoảng 100g), 30g dứa dại khô (tươi 100g) và 10g cây chó đẻ răng cưa khô (tươi khoảng 30g). Cho tất cả vào 2.000 ml nước, đun nhỏ lửa đến khi còn khoảng 300 ml thì chắt ra. Chia đều uống 3 lần trong ngày. Trong kinh nghiệm dân gian, dùng nguyên liệu tươi cho hiệu quả tốt hơn.
Giảm tê thấp, đau lưng, nhức mỏi chân: Dùng 12g thân rễ mướp gai kết hợp với cẩu tích, kê huyết đằng, kim cang, ngưu tất và tỳ giải (mỗi vị 12g). Sắc uống trong ngày, dùng liên tục 5–7 ngày sẽ thấy cải thiện.
Hỗ trợ trị nám da: Thân rễ mướp gai tươi thái lát mỏng, đổ nước vừa ngập rồi đun sôi. Khi nước nguội, dùng uống như trà hằng ngày. Phần xác có thể nấu lại lần hai. Nhiều người áp dụng cách này để làm mờ nám và làm sáng da.
Thanh nhiệt, giải độc: Rửa sạch củ mướp gai, thái mỏng, phơi khô rồi sao vàng hạ thổ. Lấy một nhúm nấu nước uống như trà giúp mát gan, giải độc cơ thể.
Lưu ý: Khi sử dụng mướp gai, bạn cần lưu ý một số vấn đề để đảm bảo an toàn. Phụ nữ mang thai và đang cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng để tránh những tác động không mong muốn. Những người có cơ địa dễ dị ứng cũng cần thận trọng, nếu xuất hiện bất kỳ biểu hiện bất thường nào thì nên ngừng sử dụng ngay. Bên cạnh đó, mướp gai chỉ nên được dùng với liều lượng vừa phải, tránh lạm dụng để không ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.