Trong danh sách "20 loại trái cây tốt nhất" được chuyên trang ẩm thực nổi tiếng của Anh công bố, dưa hấu xếp ở vị trí thứ 20. Đây là loại quả vô cùng quen thuộc, được trồng bạt ngàn ở Việt Nam, giá rẻ mỗi khi đến mùa.
Dưa hấu (tên khoa học Citrullus lanatus) thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae). Cây dạng dây leo, thân bò dài, lá xẻ thùy, hoa màu vàng nhạt. Trái dưa hấu có hình tròn hoặc thuôn dài, lớp vỏ dày màu xanh đậm hoặc xanh sọc, tùy giống. Ruột bên trong có màu đỏ, vàng hoặc cam, mọng nước, chứa nhiều hạt hoặc không hạt.
Loại quả này nổi tiếng bởi độ ngọt thanh và cảm giác mát lạnh khi thưởng thức. Mỗi miếng dưa đều mọng nước, giòn nhẹ, khiến người ăn cảm thấy sảng khoái ngay lập tức. Một số giống dưa hấu không hạt hoặc dưa vàng có vị ngọt đậm và thơm hơn, phù hợp với những người thích hương vị đậm đà. Chính nhờ sự tươi mát và dễ ăn, dưa hấu thường xuất hiện trong thực đơn tráng miệng hoặc làm thức uống giải khát trong những ngày nắng nóng.
Mùa vụ của dưa hấu cũng khá linh hoạt: miền Nam có thể trồng quanh năm; miền Trung và Tây Nguyên có vụ chính vào dịp Tết và vụ phụ vào mùa hè; miền Bắc thu hoạch chủ yếu từ tháng 2 đến tháng 6. Nhờ thời gian sinh trưởng ngắn, dưa hấu trở thành cây trồng giúp nông dân xoay vòng mùa vụ hiệu quả, đồng thời cung cấp lượng trái lớn ra thị trường trong mỗi năm.
Thời gian trồng dưa hấu khá nhanh, thông thường chỉ mất khoảng 55–75 ngày từ khi gieo hạt đến khi thu hoạch, tùy loại giống. Các giống lai F1 thường cho thu hoạch sớm hơn, chỉ khoảng 55–60 ngày, trong khi giống truyền thống mất từ 65–75 ngày. Mặc dù thời gian sinh trưởng ngắn, dưa hấu vẫn cần được chăm sóc cẩn thận để cho quả ngọt, đều và có trọng lượng lớn.
Trên thị trường hiện nay, giá dưa hấu khá đa dạng. Dưa hấu ruột đỏ thông thường được bán với giá từ 7.000-35.000 đồng/kg. Các loại dưa không hạt hoặc dưa vàng có giá cao hơn, dao động khoảng 30.000–45.000 đồng/kg.
Không chỉ ăn trực tiếp, dưa hấu được chế biến thành nhiều món ngon hấp dẫn, phổ biến nhất là nước ép và sinh tố dưa hấu. Dưa hấu còn có thể làm salad, làm kem, thạch hoặc sấy dẻo, sấy giòn để thay đổi khẩu vị. Đặc biệt, lớp vỏ trắng của dưa hấu cũng có thể chế biến thành món muối chua hoặc nấu canh, rất được ưa chuộng ở một số vùng miền.
Một khẩu phần 152 g dưa hấu cung cấp khoảng 46 calo, trong đó có 11,5 g carbohydrate, 0,6 g chất xơ và 9,4 g đường tự nhiên. Lượng protein đạt 0,9 g và chất béo chỉ ở mức 0,2 g. Xét về giá trị dinh dưỡng hằng ngày, khẩu phần này mang lại 5% nhu cầu vitamin A, 14% vitamin C cùng với 4% kali và 4% magie, giúp bổ sung vi chất cần thiết cho cơ thể.
Những tác dụng của quả dưa hấu với sức khỏe
Phòng ngừa ung thư
Dưa hấu chứa nhiều hợp chất thực vật quý như lycopene và cucurbitacin E, giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư tuyến tiền liệt và ung thư đại trực tràng. Lycopene có khả năng hạ nồng độ IGF – một hormone thúc đẩy sự phân chia tế bào, từ đó hạn chế sự hình thành tế bào ung thư. Trong khi đó, cucurbitacin E hỗ trợ cơ thể tiêu diệt và loại bỏ tế bào ung thư, góp phần kìm hãm sự phát triển khối u.
Tăng cường miễn dịch
Dưa hấu là nguồn vitamin A và C dồi dào – hai dưỡng chất quan trọng cho hệ miễn dịch và sức khỏe làn da. Vitamin C hoạt động như một chất chống oxy hóa mạnh, giúp phòng và hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cũng như toàn thân.
Bảo vệ tim mạch
Lycopene trong dưa hấu còn có tác dụng hỗ trợ giảm cholesterol và kiểm soát đường huyết, từ đó cải thiện sức khỏe tim mạch.
Giảm viêm và chống oxy hóa
Nhờ chứa nhiều chất chống oxy hóa như lycopene và vitamin C, dưa hấu giúp hạn chế viêm và giảm tổn thương do stress oxy hóa – những yếu tố liên quan đến nhiều bệnh mạn tính. Lycopene còn được cho là giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh Alzheimer.
Tốt cho mắt
Lycopene cũng mang lại lợi ích cho thị lực. Với đặc tính chống viêm và chống oxy hóa, hợp chất này giúp bảo vệ tế bào mắt, hỗ trợ ngăn ngừa thoái hóa điểm vàng do tuổi tác – nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm thị lực ở người lớn tuổi.
Làm đẹp da
Vitamin C trong dưa hấu kích thích cơ thể sản xuất collagen – loại protein giúp da mềm mại và tóc chắc khỏe. Bổ sung vitamin C đầy đủ có thể giảm khô da và hạn chế nếp nhăn. Vitamin A cũng góp phần tái tạo tế bào da, giúp da phục hồi tốt hơn.
Hỗ trợ tiêu hóa
Dưa hấu giàu nước và chứa một lượng chất xơ nhất định, cả hai yếu tố đều quan trọng cho hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Chất xơ giúp duy trì nhu động ruột ổn định, trong khi hàm lượng nước cao giúp chuyển hóa chất thải dễ dàng hơn qua đường tiêu hóa.