Thành Chăm bằng đất duy nhất còn sót lại
Châu Sa còn có tên gọi khác là thành Hời. Tòa thành cổ này nằm cách trung tâm tỉnh lỵ Quảng Ngãi 7 km về phía đông bắc, cạnh tuyến quốc lộ 24B. Phía nam của thành giáp sông Trà Khúc, phía bắc giáp sông Hàm Giang, phía đông giáp cánh đồng Dinh, phía tây giáp núi Bàn Cờ.
 |
| Di tích Thành cổ Châu Sa. Ảnh: Tiền Phong. |
Theo các tài liệu để lại, thành cổ Châu Sa được phát hiện từ năm 1924 bởi nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier. Một bia đá tình cờ được tim thấy, sau này gọi tên là “Bia đá Châu Sa”.
 |
| Bia ký ở tháp Chánh Lộ, một thánh đường nằm ở Quảng Ngãi, cùng thuộc châu Amaravati. Ảnh: Tiền Phong. |
Trên 4 mặt bia đá có khắc thông tin về hai vị vua đầu tiên của vương triều Indrapura (875-982) là Indravarman II và Yaya Simhavarman. Ngoài ra, còn có năm dựng bia là 903. Từ căn cứ này, các nhà khoa học xác định thành Châu Sa tồn tại từ vương triều Indrapura, tức là vào cuối thế kỷ thứ IX đến thế kỷ thứ X
Điều đặc biệt, Châu Sa là thành đất duy nhất của người Chăm còn để lại những dấu tích về vị trí, quy mô, bố cục cũng như vai trò của tòa thành trong tổng thể vùng đất phía nam châu Amaravati của vương quốc Chăm.
Cấu tạo thành Châu Sa có 2 lớp gồm thành nội và thành ngoại. Trong đó, thành nội hình chữ nhật (580 x 560m), đắp bằng đất, cạnh dài nằm theo hướng Bắc-Nam. Chiều cao tường thành hiện đo được là 4-6m, chân thành rộng 20-25m, mặt thành rộng 5-8m. Bốn góc thành hiện có bốn ụ đất, có thể là dấu tích của bốn tháp canh.
Bao quanh thành là hào nước rộng 20-25m. Hào này nối ra dòng sông Trà Khúc phía Nam và sông Hàm Giang phía Bắc, sau đó, chảy xuống cửa biển Sa Kỳ. Khu tháp cổ Gò Phố cách thành 500m.
Thành ngoại kết hợp giữa các đoạn đào đắp với địa hình tự nhiên, khéo léo tận dụng đồi núi thấp và các sông con, rạch nước, ao đầm vốn chằng chịt trong vùng. Thành ngoại chỉ đắp ba cạnh ở phía Tây, Đông và Bắc, trong đó thành phía Tây và Đông đắp kiên cố, thành phía Bắc chủ yếu dựa vào núi non. Phía Nam nhìn ra sông Trà Khúc, không có bờ thành.
Hé lộ nhiều bí mật từ lòng đất
Bắt đầu từ năm 1998, các nhà hoa học đã tiến hành đào thăm dò tại thành cổ Châu Sa và phát hiện nhiều điều bí ẩn còn nằm sâu trong lòng đất. Những vết tích kiến trúc, các cửa thành và đồ gốm… thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học cũng như cơ quan chức năng.
 |
| Một mảnh gạch thăm dò khảo cổ thu được tại di tích Thành cổ Châu Sa. (Ảnh: Đinh Hương/TTXVN). |
Trước những phát hiện tại thành cổ này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định cho phép Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi tiến hành thăm dò khảo cổ tại khu vực nội thành di tích thành Châu Sa. Thời gian thăm dò từ ngày 12/9 đến 12/10/2022. Người chủ trì thực hiện là TS Đoàn Ngọc Khôi, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh.
TS Khôi cho hay, Đoàn công tác đã tiến hành thăm dò 3 hố ở nội thành, mỗi hố rộng 5m2. Qua thăm dò, các nhà khoa học đã phát hiện hai hố có lò nung - nơi sản xuất ngói ngoài trời. Đ
“Điều này đã chứng minh có một kiểu nhà nước cổ đại có sự tập trung về nhân lực để sản xuất những vật dụng kiến trúc, đồ gốm được hình thành từ rất sớm”, ông Khôi cho hay.
 |
| Đồ gốm sứ được tìm thấy gần thành cổ Châu Sa Ảnh: Tiền Phong. |
Cùng với đó, đoàn nghiên cứu còn tìm thấy một dấu tích về sự cư trú và thương mại của thành Châu Sa. Điều này chứng tỏ, Châu Sa có vai trò trong việc kết nối với tuyến hải thương trên biển và trong phát triển kinh tế của khu vực.
Theo dấu tích, các thuyền buôn sẽ đi theo cửa biển Cửa Đại và cửa biển Sa Kỳ đi vào thành Châu Sa giao thương. Thành Châu Sa nằm ở hạ lưu sông Trà Khúc - sông chính của Quảng Ngãi, nối với thượng nguồn Tây Nguyên. Từ đây, các sản vật từ Tây Nguyên có thể theo sông Trà Khúc vào thành Châu Sa để đi giao thương bằng đường biển.
Ông Đoàn Ngọc Khôi cho hay, những phát hiện trong những lần thăm dò, khai quật đã cho thấy thành Châu Sa có giá trị, vai trò quan trọng cả trong giai đoạn Chămpa và Đại Việt. Để làm rõ những “ẩn số”, các nhà khoa học sẽ tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ. Đồng thời các bên liên quan có phương án bảo tồn, phát huy giá trị của di tích, để cộng đồng chung tay bảo vệ di sản, ông Đoàn Ngọc Khôi nhấn mạnh.
Mời quý độc giả xem video: "Trận Thành Cổ Quảng Trị: Bộ Đội Tiêu Diệt Liên Quân Mỹ Ngụy I Chiến Tranh VIệt Nam". Nguồn: VTV1.