Rác chưa được phân loại tại nguồn
Hiện nay, theo chủ trương của Chính phủ, rác phải được thu gom và phân loại tại nguồn. Tuy nhiên, việc đầu tư cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải sinh hoạt tại các địa phương vẫn chưa được quan tâm đúng mức.
Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường Nguyễn Thượng Hiền cho biết, trung bình mỗi năm, tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt ở nước ta là 25 triệu tấn. Thủ đô Hà Nội mỗi ngày phát sinh 6.000 tấn, tỷ lệ chôn lấp tới 90%. Tại TPHCM tỷ lệ chôn lấp cũng lên tới 69%. Tỷ lệ chôn lấp trực tiếp gây ra nhiều vấn đề môi trường và xã hội phức tạp.
Trong khi đó, theo xu hướng phát triển trên thế giới, chất thải đang dần được xem là tài nguyên, có thể thu gom và tái chế. Nhưng đa số rác thải của Việt Nam hiện nay không được phân loại tại nguồn, mà để lẫn vào nhau. Điều này sẽ gây ra nhiều khó khăn cho các đơn vị xử lý rác thải.
Theo đánh giá của Tổng cục Môi trường, nguyên nhân của tình trạng trên là do việc phân loại tại nguồn chủ yếu mang tính vận động, khuyến khích, chưa có chế tài xử lý hiệu quả để thúc đẩy người dân chủ động phân loại rác tại nguồn.
Các tỉnh quản lý thu gom, tái chế
Dự thảo Luật Bảo vệ môi trường đưa quy định mới về kinh phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải được thu thông qua giá bán bao bì, thiết bị chứa.
Thực chất là hình thức thu gom theo khối lượng, người xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền hơn thay vì tính phí theo đầu người hay hộ gia đình như lâu nay. Theo Tổng cục Môi trường, điều này sẽ khuyến khích tổ chức, cá nhân giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế chất thải, từ đó hạn chế lượng chất thải phải thải ra môi trường, đồng thời thực hiện được nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền.
Mặt khác, việc thu phí này cũng sẽ góp phần bù đắp một phần kinh phí cho ngân sách nhà nước trong công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt.
Được biết, hình thức thu phí qua bán bao bì, thiết bị đựng chất thải hiện đang được Nhật Bản và Hàn Quốc thực hiện khá thành công. Tuy nhiên, để áp dụng tại Việt Nam, Bộ TN&MT sẽ chia thành 2 công đoạn để thúc đẩy người dân phải thực hiện đúng quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn.
Giai đoạn đầu thực hiện quy định sẽ khó khăn, nhiều trường hợp sẽ không sử dụng bao bì, thiết bị đựng đúng quy định để trốn tránh trách nhiệm. Tại giai đoạn này, bên cạnh việc hướng dẫn, kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước thì cần tăng cường hoạt động tuyên truyền vận động, truyền thông nâng cao nhận thức của người dân và sự giám sát toàn xã hội để thực hiện thành công.
Bên cạnh đó, Luật cũng cho phép đơn vị thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt có quyền từ chối thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt của hộ gia đình, cá nhân không phân loại và không sử dụng bao bì, thiết bị đúng quy định và thông báo cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra, xử lý theo quy định pháp luật.
Sau khi người dân thực hiện đúng việc phân loại rác, UBND cấp tỉnh được quyền căn cứ theo điều kiện địa phương để triển khai việc mua - bán bao bì, thiết bị chứa chất thải.
Cụ thể, UBND tỉnh quy định cụ thể màu sắc, kích thước, hình dáng đối với bao bì, thiết bị lưu chứa chất thải; lựa chọn hoặc ủy quyền cho một đơn vị sản xuất bao bì, thiết bị chứa chất thải thực phẩm, chất thải rắn sinh hoạt thông thường khác. Việc định giá bán bao bì, thiết bị chứa chất thải bao gồm giá thành sản xuất, kinh doanh bao bì, thiết bị lưu chứa chất thải rắn sinh hoạt và giá thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sẽ được tỉnh đề xuất và quản lý.
Luật cũng đề xuất Chính phủ ban hành quy định đối với giá thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt; khoản kinh phí thu được sẽ được dùng để chi trả trực tiếp cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Các địa phương căn cứ để quy định chi tiết, triển khai cho phù hợp.