Đột biến đáng chú ý trên virus SARS-CoV-2
Theo BS Trần Văn Phúc, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn (Hà Nội), khi một biến thể virus xuất hiện, các nhà khoa học ngay lập tức nghiên cứu 4 vấn đề. Đầu tiên là khả năng gây bệnh. Thứ hai là khả năng lẩn trốn miễn dịch và văcxin. Thứ ba là đặc điểm đột biến mới so với các biến thể trước đó và thứ tư là khả năng lây lan của chủng đột biến mới. Chủng B.1.617 xuất hiện ở Ấn Độ từ ngày 5/10/2020. Đến nay chủng B.1.617 có mặt ở 22 quốc gia nhưng vẫn kiểm soát được. Khi giải mã trình tự gene của biến chủng B.1.617, các nhà khoa học thấy có rất nhiều đột biến khác nhau. Nhưng hai đột biến được các nhà khoa học chú ý nhất, đó là đột biến E484Q có thể giúp virus lẩn tránh hệ miễn dịch và đột biến L452R có thể giúp virus lây lan nhanh hơn. Tuy nhiên, Ấn Độ “vỡ trận” Covid-19 nguyên nhân chính là do ý thức phòng dịch kém, sự chủ quan, lơ là với các biện pháp an toàn, ỉ lại vào việc tiêm văcxin…
GS.TS Nguyễn Văn Kính, Chủ tịch Hội Truyền nhiễm Việt Nam cho biết, chủng virus B.1617 ở Ấn Độ nguy hiểm hơn các chủng hiện hành. Chủng này có đột biến kép ở đoạn protein S nên có tốc độ lây lan nhanh và tỷ lệ tử vong rất cao. Hiện Việt Nam hiện ghi nhận 4 chuyên gia Ấn Độ cách ly tại Yên Bái mắc Covid-19 và một nhân viên khách sạn tiếp xúc gần (F1) cũng đã xác định là bệnh nhân dương tính. Tất cả các bệnh nhân liên quan đoàn chuyên gia của Ấn Độ đang điều trị tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới T.Ư. Hiện Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới T.Ư đang giải trình tự gene để xem đây là chủng B117 của Anh trước đây hay là chủng kép.
Hiện nay, cả thế giới đang tập trung nghiên cứu biến chủng kép của virus SARS-CoV-2 tại Ấn Độ B.1.617. Trước đây, biến chủng chưa kép là B.1.1.7 từ Anh đã xuất hiện ở Việt Nam cho thấy rõ mức độ lan tràn của nó rất nhanh, tăng cao hơn 70% so với chủng ban đầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đến nay đã được phát hiện trong hơn 1.200 trình tự được tải lên cơ sở dữ liệu truy cập mở GISAID từ ít nhất 17 quốc gia. Biến chủng B.1.617 có tốc độ tăng trưởng cao hơn, khả năng lây nhiễm cao hơn.
Đột biến ở virus là bình thường
Việt Nam hiện có 4 chủng virus SARS-CoV-2 lưu hành gồm: Chủng đột biến B.1.1.7 của Anh, chủng Nam Phi, chủng D614G ở châu Âu và chủng virus ở Vũ Hán.
PGS.TS Đinh Duy Kháng, Viện Công nghệ Sinh học, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam cho biết, trong quá trình nhân bản để tăng sinh và lây lan, bộ gene của virus sẽ có những biến đổi, đặc biệt là những virus có bộ gene là RNA như virus HIV, virus cúm; vì các enzym giúp các virus nhân bản bộ gene RNA của chúng thường hay bị những sai sót khi hoạt động. SARS-CoV-2 cũng là virus có bộ gene là RNA nên bộ gene của nó cũng có những thay đổi khi nhân bản. Những thay đổi trên bộ gene RNA của SARS-CoV-2 trong nhiều trường hợp là không có ý nghĩa gì nếu không làm thay đổi mã di truyền của virus. Tuy nhiên, cũng có trường hợp sự đột biến này làm thay đổi ít nhất một mã di truyền và như vậy là virus bị biến thể. Có những biến thể có hại cho virus như làm cho virus lây lan khó hơn hay có những biến thể làm cho virus không thoát khỏi tế bào chủ được và như vậy là dần dần các biến thể này sẽ bị biến mất.
Xét về mặt tiến hóa thì chỉ có những biến thể giúp virus xâm nhập và lây lan nhanh hơn mới là biến thể sẽ tồn tại và dần dần thay thế các chủng virus ban đầu.SARS-CoV-2 lây lan được là nhờ trên bề mặt của virus có những protein gai giúp virus bám được lên các thụ thể ACE2 có trên các tế bào biểu mô của đường hô hấp. Sau khi bám vào ACE2, virus sẽ xâm nhập vào tế bào biểu mô và nhân bản để tăng sinh thành những virus mới, thoát ra khỏi tế bào để xâm nhập vào tế bào mới cũng như lây lan qua những người khác. Nếu các biến đổi trên bộ gene RNA của SARS-CoV-2 làm cho protein gai của virus trở nên bám dễ dàng hơn lên thụ thể ACE2 thì virus sẽ lây lan nhanh hơn. Trong thực tế thì điều này đã xảy ra đối với SARS-CoV-2 khi virus này lan đến Âu Châu.
“Do vậy, phải xác định virus SARC-CoV-2 sẽ còn xuất hiện nhiều biến chủng hơn theo xu hướng ngày càng nguy hiểm hơn. Các biện pháp phòng dịch luôn là giải pháp cần triển khai khi chưa thể khống chế được dịch bệnh”, PGS.TS Đinh Duy Kháng cho biết.