Bào chế thảo mộc nhằm mục đích để giảm bớt tính độc.
Trong thảo mộc thường dùng như lá, hoa, quả, hạt, thân cây, rễ cây (củ). Nguyên liệu thu hái về phơi hoặc sấy khô gọi là dược liệu. Khi các thầy thuốc mua dược liệu về bào chế thành phẩm gọi là thuốc Đông y.
Các cụ xưa cho rằng, thầy thuốc Đông y dùng thuốc hơn nhau ở chỗ bào chế sao tẩm. Bào chế thuốc Đông y mục đích để giảm bớt tính độc của dược liệu (nếu có), tính hàn, tính nhiệt, làm tăng tác dụng của thuốc. Mục đích cuối cùng là đưa thuốc vào đúng vị trí của bệnh, mà nay ta thường gọi là đưa thuốc vào địa chỉ.
Ví dụ: Bạch truật sao với hoàng thổ là để đưa thuốc vào tỳ vị để bổ tỳ kiện vị. Nay không có Hoàng thổ thì sao với dầu cám (dầu cám có tác dụng bổ tỳ vị, làm giảm bớt tính ráo của bạch truật).
Bạch thược dùng sống để bổ âm, sao với giấm để thuốc vào gan, chữa bệnh ở gan; sao với rượu để đưa thuốc vào huyết, chữa bệnh ở huyết, có một phần bổ âm huyết.
Đương quy dùng sống để hành huyết, thông lợi, sao với rượu để bổ huyết. Viễn chí là vị thuốc an thần nhưng phải bỏ lõi, nếu để cả lõi thì gây ra chứng hồi hộp tim, sao với rượu để đưa thuốc vào tâm (tim). Trong Đông y tâm chủ huyết…
Hiện nay, một số bệnh viện y học cổ truyền ở địa phương và một số thầy thuốc Đông y thường không sao tẩm, dùng thuốc sống để chữa bệnh, không những kết quả kém, mà có khi phản tác dụng.
Về việc xông thuốc bằng diêm sinh, thực ra, không phải vị thuốc nào cũng xông diêm sinh được, vì sẽ làm biến chất dược liệu, đổi màu, dễ hỏng.
Xông diêm sinh trong Đông y cho phép với một số dược liệu như lá dễ mốc mọt, một số củ có tinh dầu (nếu phơi khô thì mất tinh dầu, kém tác dụng) như đương qui, ngưu tất, với tỷ lệ 20%.
Tức là, cứ 100kg dược liệu thì dùng 20g diêm sinh đốt lên xông khói trong một cái lò bằng đất. Là xông khói chứ không phải tẩm diêm sinh như một số người đồn thổi.
TTND Nguyễn Xuân Hướng
(nguyên Chủ tịch T.Ư Hội Đông y Việt Nam)