Cây tía tô thuộc họ hoa môi, là một loại cây thân thảo, thường cao từ 0,5 đến 1 mét, có mùi thơm đặc trưng. Lá tía tô hình răng cưa, có hai loại, lá xanh và lá tím. Cây thường mọc hoang hoặc được trồng phổ biến ở khắp các vùng quê Việt Nam như một loại rau gia vị, đồng thời được xem như một vị thuốc quý trong Đông y.
 |
| Hình minh hoạ/ Nguồn: Internet |
Theo y học cổ truyền, tía tô có vị cay, tính ấm, quy vào các kinh phế và tỳ. Tác dụng chính của tía tô là: Phát tán phong hàn (giải cảm), hành khí, tiêu thực, chỉ ho, trừ đờm, giải độc, an thai… Trong khi đó, theo nghiên cứu hiện đại, tía tô chứa các hợp chất như perillaldehyde, limonene, α-pinene và axit rosmarinic – có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, chống oxy hóa và chống dị ứng.
Những bài thuốc dân gian tiêu biểu từ cây tía tô
Tía tô chữa cảm lạnh, sốt nhẹ không ra mồ hôi
Trong dân gian, mỗi khi có người mới chớm cảm, chưa ra mồ hôi, thường được nấu cháo giải cảm với tía tô. Đây là một trong những bài thuốc phổ biến, dễ thực hiện nhất.
Bài thuốc:
Nguyên liệu: Lá tía tô (15–20g), gừng tươi (5g), cháo trắng loãng.
Cách dùng: Cho lá tía tô và gừng thái nhỏ vào cháo đang nóng, khuấy đều rồi ăn khi còn nóng. Sau khi ăn xong, đắp chăn để cơ thể toát mồ hôi. Bài thuốc này giúp tán hàn, hạ sốt, phục hồi sức khỏe nhanh chóng.
Trị ho có đờm, viêm họng bằng tía tô
Tinh dầu tía tô có tác dụng kháng viêm, long đờm, làm dịu cổ họng rất tốt.
Bài thuốc 1:
Nguyên liệu: Lá tía tô, lá hẹ, húng chanh mỗi loại 10g, giã nhuyễn.
Cách dùng: Hấp hỗn hợp với đường phèn, chắt lấy nước uống 2-3 lần/ngày.
Hiệu quả rõ rệt với các trường hợp ho do viêm họng, viêm phế quản nhẹ.
Bài thuốc 2 (dành cho trẻ em):
Lá tía tô, lá húng chanh, quất xanh, đường phèn – hấp cách thủy, lấy nước cho trẻ uống ngày 2 lần, dùng liên tục 3–5 ngày.
Hỗ trợ tiêu hóa, chữa đầy hơi, chướng bụng
Tía tô có tác dụng hành khí, giải uất, kích thích tiêu hóa, rất phù hợp trong các trường hợp rối loạn tiêu hóa nhẹ.
Bài thuốc:
Nguyên liệu: 10g lá tía tô tươi, 5g vỏ quýt khô (trần bì), 3 lát gừng.
Cách dùng: Sắc với 300ml nước còn 150ml, uống sau bữa ăn.
Dùng 2–3 ngày giúp tiêu đầy bụng, ăn uống ngon miệng hơn.
Giải độc, trị mẩn ngứa, dị ứng ngoài da
Tía tô thường được dùng để giải độc do ăn hải sản, bị côn trùng cắn, mẩn ngứa, dị ứng do thời tiết.
Bài thuốc 1:
Nguyên liệu: 30g lá tía tô, sắc với 500ml nước còn 200ml, uống ngày 2 lần.
Công dụng: Giải độc từ bên trong, làm dịu các triệu chứng dị ứng.
Bài thuốc 2:
Nấu nước lá tía tô (có thể thêm kinh giới, sả), dùng xông hoặc tắm vùng da bị ngứa.
Ngày thực hiện 1–2 lần, liên tục trong 3–5 ngày sẽ thấy hiệu quả.
Tía tô an thai, hỗ trợ điều trị động thai
Tía tô còn được truyền miệng như một vị thuốc an thai trong dân gian. Tuy nhiên, cần hết sức thận trọng khi sử dụng cho phụ nữ mang thai.
Bài thuốc:
Nguyên liệu: Lá tía tô tươi, nấu nước uống trong ngày.
Công dụng: Ổn định khí huyết, hỗ trợ an thai, giảm cảm giác buồn nôn trong thai kỳ. Lưu ý, nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng, đặc biệt là trong tam cá nguyệt đầu tiên.
Làm đẹp da, trị mụn, ngăn ngừa lão hóa
Các hợp chất chống oxy hóa trong tía tô có khả năng làm sạch lỗ chân lông, giảm viêm, giúp da sáng mịn.
Cách dùng:
Xông mặt: Nấu nồi nước với lá tía tô, sả, gừng. Dùng để xông mặt 10–15 phút, 2–3 lần/tuần.
Đắp mặt: Lá tía tô xay nhuyễn đắp mặt 15 phút, sau đó rửa sạch bằng nước mát.
Uống nước tía tô: Uống mỗi ngày 1 ly nhỏ nước sắc từ lá tía tô giúp thanh lọc cơ thể, làm sáng da từ bên trong.
Một số lưu ý khi sử dụng cây tía tô
Không nên lạm dụng: Dù là thảo dược tự nhiên, nhưng nếu dùng quá liều (đặc biệt ở dạng nước sắc đặc) có thể gây nóng trong, mất cân bằng âm dương.
Người cao huyết áp: Không nên sử dụng nhiều vì có thể làm tăng huyết áp.
Phụ nữ mang thai và người có bệnh nền: Cần hỏi ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng.
Từ lâu đời, cây tía tô đã gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Việt Nam không chỉ trong ẩm thực mà còn trong chữa bệnh. Những bài thuốc dân gian từ tía tô là minh chứng cho sự khéo léo và tinh tế của y học truyền thống, giúp con người phòng và trị bệnh bằng những nguyên liệu đơn giản, dễ kiếm. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu, cần hiểu đúng công dụng và liều lượng phù hợp trong từng trường hợp cụ thể. Việc kết hợp giữa y học cổ truyền và tư vấn y khoa hiện đại sẽ mang đến những giải pháp an toàn, bền vững cho sức khỏe cộng đồng.